ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΑΡΠΑΘΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ

Γεια σας. Στα «Καρπάθικα Ημερολόγια», που πλέον γράφονται από την Αθήνα το Ηράκλειο, δημοσιεύω σκέψεις και ιδέες που με απασχολούν και που προέρχονται από οτιδήποτε μπορεί να είδα, άκουσα, έζησα.
Για να είμαστε σύμφωνοι με τους κανόνες του παιχνιδιού, θα διατηρήσουμε την ανωνυμία μας. Ο σκοπός βέβαια δεν είναι να κρυφτούμε πίσω από ένα ψευδώνυμο για να πούμε όσα δε θα τολμούσαμε να πούμε ενυπόγραφα, γι' αυτό και κάθε σχολιαστής είναι φυσικά ελεύθερος να υπογράφει όπως θέλει, επωνύμως ή ψευδωνύμως. Ωστόσο, θέλω να μείνουμε σταθεροί σ' αυτή την έστω και σχετική ανωνυμία, δηλαδή να μη δημοσιεύουμε το όνομα του άλλου αν το ξέρουμε.
Όταν απαγορευτεί η ανωνυμία, βλέπουμε...

Πέμπτη 15 Οκτωβρίου 2009

ΟΙ ΤΑΜΠΟΥΡΑΔΕΣ

Η λαογραφία, όπως είναι γνωστό, γεννήθηκε στην εποχή του Ρομαντισμού, παράλληλα με την ιδέα του έθνους όπως αυτό νοείται σήμερα. Συγκεκριμένα η ελληνική λαογραφία ήταν εξ αρχής μία επιστήμη με προγραμματικό στόχο: να φέρει στο φως έθιμα και συνήθειες των Ελλήνων που να παρουσιάζουν άμεση και εμφανή σύνδεση με αντίστοιχα αρχαία, ώστε να αποδειχθεί ότι οι κάτοικοι της Ελλάδας είναι όντως απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και συνεχιστές του δικού τους πολιτισμού, και όχι οι εκφυλισμένοι Σλάβοι που είδε ο Φαλμεράγερ -τους οποίους οι εν Ευρώπη θαυμαστές της αρχαίας Ελλάδας δε θα είχαν κανένα ιδιαίτερο λόγο να υποστηρίξουν στις εθνικές τους επιδιώξεις. Δηλαδή ήταν μια στρατευμένη επιστήμη. Αυτό είναι κάτι που, με τα σημερινά δεδομένα, ακούγεται χυδαίο: η επιστήμη καλείται να ανακαλύψει την αλήθεια, και όχι να προαποφασίσει μια αλήθεια και μετά να την αποδείξει. Αλλά για εκείνη την εποχή υπηρετούσε μια ιστορική αναγκαιότητα.
Αργότερα κάποια στιγμή ανακαλύφθηκε και έγινε της μόδας το Βυζάντιο, η περίοδος που γεφυρώνει τον αρχαίο με το νεότερο ελληνισμό. Η βυζαντινή γραμματεία, αρχαιολογία κλπ. άρχισαν να μελετώνται και να τους αποδίδεται αξία και προσοχή ανάλογη με της αρχαίας. Καθετί που υπήρχε στο σύγχρονο ελληνισμό χωρίς να κατάγεται από τον αρχαίο, εφόσον αποδεικνυόταν ότι είχε ρίζες στο Βυζάντιο ήταν εξίσου δόκιμο.
Μετά, τα χρόνια πέρασαν. Ο κόσμος προχώρησε. Οι Έλληνες απέδειξαν ότι είναι όσο χρειάζεται απόγονοι των αρχαίων και των βυζαντινών, οι εθνικές επιδιώξεις ικανοποιήθηκαν όσο ικανοποιήθηκαν, και η ιστορία πέρασε στις επόμενες φάσεις. Και οι επιστήμες, όπως και κάθε τι άλλο -οι Τέχνες, η πολιτική, η τεχνολογία κλπ.- επίσης προχώρησαν τη ζωή τους.
Ωστόσο, ακόμη και σήμερα υπάρχουν Έλληνες που εξακολουθούν να κυνηγάνε τον Φαλμεράγερ. Κάποιους από αυτούς τους συναντώ συχνά στο ίντερνετ, σε διάφορους χώρους δημόσιου διαλόγου (π.χ. φόρουμ, μπλογκ, σχόλια σε βιντεάκια του Γιουτιούμπ κλπ.) να ανταλλάσσουν κουβέντες απίστευτης, ενίοτε, φραστικής βίας με Τούρκους, Σκοπιανούς, Αλβανούς και διάφορους άλλους εξίσου θερμοκέφαλους και ανεγκέφαλους με τους ίδιους. Τα θέματά τους καλύπτουν μία μεγάλη γκάμα: από το αν η ύπαρξη του ελληνικού επωνύμου Βούλγαρης ακυρώνει την ελληνική κυριαρχία στη Μακεδονία μέχρι αν το τζατζίκι και τον μπακλαβά τα κλέψαμε από τους Τούρκους. Και τα βλέπει κανείς αυτά σε σελίδες που δεν είναι κατ' ανάγκην εθνικιστικού χαρακτήρα: συχνά κάποιος αθώος ανεβάζει ένα βίντεο με τη χορευτική ομάδα του συλλόγου του χωριού του, δυο τρεις έρχονται και γράφουν από κάτω «Ώπα, αυτά είναι κέφια!», και όλα είναι ωραία μέχρι που εμφανίζεται κάποιος που λέει «αυτά δεν είναι δικά σας, είναι δικά μας και μας τα κλέψατε» και τότε μέσα σε dt αρχίζουν οι e-σφαλιάρες.
Όμως, αυτοί οι e-νταήδες είναι απλώς ταλαίπωροι καθυστερημένοι. Είναι θλιβερό ότι υπάρχουν, έως και τρομαχτικό καμιά φορά, αλλά [ελπίζουμε ότι] δε χαρακτηρίζουν το σύνολο της κοινωνίας τους. Είναι τελείως διαφορετικό όμως όταν άνθρωποι με κάποια παιδεία και με θέση που επηρεάζει τα πράγματα ακολουθούν το ίδιο πνεύμα. Οι άνθρωποι κάποιας παιδείας βέβαια έχουν μια κομψότητα στη συμπεριφορά τους: δε βρίζουν, δεν απειλούν, δε μιλάνε για κλοπές. Ωστόσο συχνά δεν έχουν ενδοιασμούς να δημιουργήσουν μία φανταστική αλήθεια που, προβάλλοντας τη σύνδεση κάποιου πολιτισμικού στοιχείου της σύγχρονης Ελλάδας με αντίστοιχα αρχαία ή βυζαντινά, του προσδίδει ιδιαίτερη αξία -την οποία υποτίθεται ότι αλλιώς δε θα είχε.
Το δημοτικό τραγούδι προέρχεται από τη βυζαντινή μουσική. Ε όχι ρε παιδιά, το δημοτικό τραγούδι δε θα μπορούσε με τίποτα να προέρχεται από τη βυζαντινή μουσική! Το δημοτικό τραγούδι είναι απλό, η συντριπτική πλειοψηφία των δημοτικών μελωδιών οποιασδήποτε ελληνικής περιοχής έχει ένα περιορισμένο αριθμό από νότες και φράσεις, ενώ το εκλησιαστικό μέλος είναι σύνθετο, περίτεχνο, επεξεργασμένο και λεπτουργημένο. Δεν μπορεί το απλό να προέρχεται από το περίτεχνο, δεν είναι προφανές; Υπόκειται ένας κοινός πυρήνας, αυτό ναι. Δε θα υποστηρίξω ότι είναι δύο άσχετα πράγματα. Και σίγουρα υπάρχουν κάποιες δημοτικές μελωδίες που έχουν επηρεαστεί από την εκκλησιαστική μουσική, ιδίως εκείνες που -σε αντίθεση με τις περισσότερες- είναι όντως πιο εκτεταμένες και πιο περίτεχνες. Αλλά υπάρχουν και άλλες που είναι επηρεασμένες από κάτι άλλο, από φράγκικα ή τούρκικα ή βουλγάρικα ακούσματα. Και στη γλώσσα μας έχουμε δάνεια από χίλιες δυο γλώσες, αυτό δεν αποδεικνύει τίποτε (ή μάλλον, αποδεικνύει απλώς ότι είχαμε επαφές με άλλους λαούς).
Ύστερα: το δημοτικό τραγούδι είναι εύκολο. Τις εποχές που οι τοπικές μουσικές παραδόσεις ήταν ζωντανές και ακμαίες, σε κάθε τόπο όλοι ήξεραν να τραγουδάνε και να χορεύουν τα τοπικά τραγούδια, χωρίς να κάνουν κάποια ιδιαίτερη συνειδητή προσπάθεια, απλώς με το να «μεγαλώνουν μέσα στη μουσική». Βέβαια δεν ήταν όλοι βιρτουόζοι, όλοι όμως μετείχαν αυτής της κουλτούρας. Αντίθετα η ψαλτική τέχνη κατακτάται μόνο μέσα από μακροχρόνιες συστηματικές σπουδές, σε συνδυασμό με την έμπρακτη εμπειρία, και πάλι ούτε οι ψαλτάδες γίνονται όλοι βιρτουόζοι. Πώς λοιπόν θα μπορούσε το δύσκολο, που απαιτεί σύστημα, μέθοδο και λογική επεξεργασία, να προηγείται του εύκολου, εύληπτου, που μαθαίνεται μόνο με την εμπειρία; Μόνο αν θεωρήσουμε το δημοτικό τραγούδι ως το εκφυλισμένο, παρηκμασμένο απότοκο του βυζαντινού μέλους. Αλλά αν είναι έτσι, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να ψάξουμε να του αποδώσουμε καμιά ιδιαίτερη αξία: δεχόμαστε ότι δεν έχει αξία, και ξεμπερδεύουμε.
Και όμως, το δημοτικό τραγούδι -συνήθως με τον τίτλο «Παραδοσιακό»- διδάσκεται με όρους βυζαντινής μουσικής σε πολλά Ωδεία και μουσικά σχολεία, και αναλύεται με βάση τη θεωρία της βυζαντινής μουσικής. Το αποτέλεσμα είναι νέοι μουσικοί, που πήγαν να διδαχτούν γιατί η παλιά αλυσίδα της προφορικής μετάδοσης έχει σπάσει, να βγαίνουν άχρηστοι: μαθαίνουν να προσέχουν λεπτομέρειες που για τον αυθεντικό παραδοσιακό μουσικό δεν υφίστανται καν, και να παραβλέπουν άλλα ζητήματα που γι' αυτόν είναι κεφαλαιώδη.
Το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει και όταν αντί της βυζαντινής χρησιμοποιείται η οθωμανική θεωρία και προσέγγιση. Η λόγϊα οθωμανική μουσική, εξίσου μελετημένη και λεπτουργημένη με τη βυζαντινή, ήταν η μουσική που άκουγαν οι ευγενείς και οι μορφωμένοι στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα είναι η «κλασική» μουσική της Τουρκίας. Έχει θεμελιώδεις ομοιότητες και αναλογίες με τη βυζαντινή, αλλά και αρκετές διαφορές. Μάνι μάνι, η βυζαντινή είναι αποκλειστικά εκκλησιαστική και φωνητική, ενώ η οθωμανική είναι κοσμική και χρησιμοποιεί όργανα. Πέρα από αυτό, υπάρχουν μικροδιαφορές στις δύο παραδόσεις και στην πράξη και στη θεωρητική προσέγγιση. Αλλά οπωσδήποτε οι ομοιότητες ανάμεσα στις δύο είναι περισσότερες απ' ό,τι ανάμεσα σε καθεμία από αυτές και στο δημοτικό ελληνικό τραγούδι, γιατί απλούστατα και οι δύο είναι έντεχνες, επώνυμες παραδόσεις, ενώ το δημοτικό τραγούδι είναι δημώδες.
Οπότε και η οθωμανικού τύπου προσέγγιση της λαϊκής παράδοσης βγάζει λάθος αποτελέσματα. Τουλάχιστον όμως είναι απαλλαγμένη από το σύμπλεγμα του να αποδείξουμε την ελληνικότητα και -άρα- την αξία της μουσικής. Μετά από αυτή την παρένθεση, αφήνω κατά μέρος την οθωμανοπρεπή διδασκαλία για να ξαναγυρίσω στη βυζαντινοπρεπή.
Βασικό εργαλείο στην εκμάθηση και των δύο σκελών της ελληνικής μουσικής, δημοτικού τραγουδιού και εκκλησιαστικού μέλους, είναι το εθνικό μας όργανο: όχι βέβαια το μπουζούκι, όπως ίσως να νόμιζε κανείς, ούτε το κλαρίνο, αλλά ο παγκοσμίως άγνωστος ταμπουράς.
Τι είναι ο ταμπουράς;
Η λέξη χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Στο πρώτο, το στενότερο, ταμπουρά ονόμαζαν σε διάφορες περιοχές ένα τοπικό όργανο που χονδρικά μοιάζει με σάζι ή μπουζούκι, αλλά στις λεπτομέρειες μπορεί να διέφερε από τον ταμπουρά μιας άλλης περιοχής. Με μία ευρύτερη έννοια ταμπουράδες είναι όλα αυτά τα τοπικά όργανα, καθώς και άλλα που είχαν τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά αλλά η τοπική τους ονομασία μπορεί να ήταν άλλη. Και με μία ακόμη ευρύτερη έννοια ταμπουράς είναι ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει όλα τα αλλιώς λεγόμενα «μακριά λαούτα», δηλαδή όλα τα απανταχού έγχορδα που αποτελούνται από ένα σχετικά μικρό ηχείο και ένα σχετικά μακρύ χέρι και παίζονται όχι με δοξάρι αλλά με πένα ή με το νύχι ή με το δάχτυλο, άρα και το μπουζούκι, και το ιρανικό ταρ, και το ινδικό σιτάρ, ακόμη και το μπάντζο. Εδώ θα χρησιμοποιούμε τη λέξη με τη δεύτερη σημασία: ένας γενικός τύπος ελληνικού οργάνου με διάφορες τοπικές παραλλαγές.
Η ονομασία ταμπουράς προέρχεται από το βυζαντινό πανδούρα / πανδουρίς. Σε πολλές γλώσσες υπάρχουν ονόματα οργάνων που είναι παραλλαγές αυτής της λέξης, και μερικές φορές πρόκειται για τελείως διαφορετικά όργανα (μπορεί να μην είναι καν έγχορδα αλλά κρουστά ή πνευστά), αν και συνήθως πρόκειται για όντως ταμπουροειδή όργανα: tanbura στην Τουρκία είναι ένα είδος σαζιού · ταμπουρίτσα στη Βουλγαρία ένα τετράχορδο μπουζουκοειδές · τανπούρα στην Ινδία ένα όργανο που μοιάζει με σιτάρ, πιο απλοποιημένο, που χρησιμοποιείται μόνο για ισοκρατήματα · αλλά tambour στα γαλλικά είναι το τύμπανο, και tambourine στα αγγλικά / tamburello στα ιταλικά το ντέφι, ενώ μπαντούρα ή μαντούρα στην Κρήτη είναι το μονοτσάμπουνο (μικρό καλαμένιο πνευστό, ένας μεμονωμένος αυλός τσαμπούνας -άλλωστε και η τσαμπούνα στην Κρήτη λέγεται ασκομ(π)αντούρα). Η πρώτη αρχή της λέξης έχω διαβάσει ότι είναι το σουμεριακό παν-τουρ, που κυριολεκτικά σημαίνει «μικρό τόξο».
Ταμπουράδες παίζονταν παλιά σε όλη λίγο-πολύ την Ελλάδα. Αλλού ήταν μικρότεροι, αλλού μεγαλύτεροι · με πιο στρογγυλό ή πιο αμυγδαλόσχημο ηχείο · με δύο ή τρεις ή και τέσσερις χορδές, μονές ή διπλές, και με ποικίλα κουρδίσματα. Και βέβαια με ποικίλες ονομασίες. Ανάλογη ποικιλία βρίσκουμε και στα σάζια της Τουρκίας, που είναι πολύ παρόμοια όργανα.
Σήμερα οι ταμπουράδες έχουν χαθεί από παντού στην Ελλάδα. Σώζονται άπειρες μαρτυρίες, απεικονίσεις, μνεία των οργάνων σε δημοτικά τραγούδια, φωτογραφίες, ακόμη και τα ίδια τα όργανα (π.χ. ο ταμπουράς του στρατηγού Μακρυγιάννη εκτίθεται, επισκευασμένος και έτοιμος να παίξει, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο), αλλά δεν ξέρουμε πώς παίζονταν. Δεν υπάρχουν ούτε ηχογραφήσεις ούτε άνθρωποι που να πρόλαβαν την αλυσίδα της ζωντανής παράδοσης. Με κάποιες εξαιρέσεις: το μπουλγαρί, ο ταμπουράς της Κρήτης, παιζόταν μέχρι προ εικοσαετίας περίπου από τον τελευταίο παλιό οργανοπαίχτη, το Στέλιο Φουσταλιεράκη, ο οποίος πρόλαβε και να ηχογραφήσει και να βιντεοσκοπηθεί και να έρθει σε επαφή με ερευνητές που κατέγραψαν την τέχνη του, κι έτσι αργότερα υπήρξε η δυνατότητα αναβίωσης του οργάνου και σήμερα παίζουν πολλοί. Στο Άγκιστρο Σερρών έχει δυο γριές που παίζουν έναν τοπικό δίχορδο ταμπουρά, και κάποια στιγμή τούς έγινε αφιέρωμα σε μια εκπομπή στην τηλεόραση. Αλλά σε γενικές γραμμές οι ταμπουράδες όλης της Ελλάδας είτε μετασχηματίστηκαν σε μπουζούκια, τζουράδες και μπαγλαμάδες (που στη συνέχεια ακολούθησαν τελείως άλλη πορεία) και σε λαούτα (το σημερινό ελληνικό λαούτο μοιάζει να είναι υβρίδιο μεταξύ των καθεαυτού λαούτων, με κοντό χέρι, όπως το ούτι, και των ταμπουράδων) είτε σίγησαν. Κι έτσι δεν είναι γνωστό ούτε πώς κουρδίζονταν, ούτε τι πενιές χρησιμοποιούνταν, ούτε πώς ταιριάζονταν οι κλίμακες στα διαστήματά τους. Πρόκειται για μία παράδοση που έχει χαθεί.
Βέβαια η συγκριτική μουσικολογία μπορεί να αντλήσει κάποιες ενδείξεις σχετικά με αυτά τα ερωτήματα μελετώντας αφενός τα όργανα που διαδέχτηκαν τους ταμπουράδες και αφετέρου τα συγγενή τους όργανα άλλων λαών που παίζονται ακόμα, δηλαδή κυρίως τα τούρκικα σάζια. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι όπως παίζεται το τούρκικο σάζι έτσι παιζόταν και ο ελληνικός ταμπουράς της Α ή Β περιοχής. Άλλωστε και στην Τουρκία έχει επέλθει ένας συγκρητισμός: σήμερα θεωρείται ότι το σάζι είναι ένα όργανο, που βγαίνει στα τάδε και τάδε μεγέθη, το καθένα με την τονικότητά του και το όνομά του, και όλα κουρδίζονται με τρεις ή τέσσερις κοινούς για όλα τρόπους, και έτσι διδάσκεται. Εκ παραδόσεως όμως κάθε περιοχή είχε ένα μέγεθος, με το δικό του κούρδισμα και τη δική του τεχνική, που ήταν βέβαια σχετική και με το ιδιαίτερο τοπικό ρεπερτόριο.
Παρά λοιπόν τη σχεδόν πλήρη και μη αναστρέψιμη άγνοιά μας για το πώς παιζόταν, ο ταμπουράς έχει εσχάτως αναγορευθεί σε εθνικό μας όργανο. Είναι υποχρεωτικό για όσους μαθητές των μουσικών σχολείων παίρνουν παραδοσιακή μουσική, και χρησιμοποιείται επίσης και στη διδασκαλία της βυζαντινής. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται είναι τούρκικα σάζια ενός συγκεκριμένου μεγέθους. Μόνο που αντί για την τρύπα στο κάτω μέρος του ηχείου που έχουν συνήθως τα σάζια αυτά την έχουν στο καπάκι όπως τα μπουζούκια και γενικώς τα περισσότερα έγχορδα. Έτσι, για να υπάρχει μία διαφορά. Και υπάρχει και μία ακόμη διαφορά, στους μπερντέδες (διαστήματα, τάστα): το μπράτσο χωρίζεται σε ημιτόνια και ορισμένα από τα ημιτόνια χωρίζονται σε τρία διαστήματα, ενώ οι Τούρκοι τα χωρίζουν σε δύο. Έτσι υποτίθεται ότι αποδίδονται με ακρίβεια τα διαστήματα των βυζαντινών κλιμάκων και άρα και των δημοτικών.
Μέσα σ' αυτή τη φαινομενικά αθώα συνήθεια, να χρησιμοποιείται ένα όργανο για την άσκηση του αφτιού στα διαστήματα, κρύβεται μία ολόκληρη σωρεία παραχαράξεων:
1. Ποτέ δεν υπήρξε «ταμπουράς» ως ένα ενιαίο πανελλήνιο όργανο.
2. Οι κατά τόπους παραλλαγές του ταμπουρά έχουν χαθεί. Ακόμα και όπου σώζονται δείγματα δεν ξέρουμε πώς παίζονταν.
3. Με απόλυτη βεβαιότητα κανένα είδος ταμπουρά, ακόμη και από αυτά που δε σώζονται δείγματα, δεν μπορεί να είχε αυτή τη διάταξη μπερντέδων: δεν είναι ίδιον των λαϊκών οργάνων να ορίζουν με τόση ακρίβεια τα διαστήματα. Τα όργανα με μπερντέδες έχουν πάντα λίγους μπερντέδες, έναν ανά ημιτόνιο ή και λιγότερους ακόμα. Αν ο παραδοσιακός οργανοπαίχτης έπαιζε μ' αυτούς τους λίγους μπερντέδες και δεν πετύχαινε το διάστημα σύμφωνα με το Μέγα Θεωρητικόν του Χρυσάνθου, τόσο το χειρότερο για το Χρύσανθο. Αυτή η συνήθεια με τους πολλούς μπερντέδες που σπαν το ημιτόνιο σε όλες τις λεπτές υποδιαιρέσεις προέρχεται από τα όργανα της λόγιας οθωμανικής μουσικής, που εξυπηρετούσε άλλες αισθητικές απαιτήσεις απ' ό,τι η λαϊκή μουσική. Ακόμη και τα τούρκικα σάζια, που είναι λαϊκά όργανα, σπάνε κάποια ημιτόνια αλλά πολύ λιγότερα απ' όσα βλέπουμε τώρα που το σάζι έχει μπει στα Ωδεία.
4. Ο συγκεκριμένος ταμπουράς των ελληνικών Ωδείων και μουσικών σχολείων είναι ξεκάθαρα τούρκικο σάζι. Αν εξαιρέσουμε αυτή τη λεπτομέρεια με τους μπερντέδες, που είτε για την Ελλάδα είτε για την Τουρκία είναι εξίσου ανιστόρητη, κατά τα άλλα είναι ένα όργανο που παίζεται σήμερα στην Τουρκία ενώ δεν παίζεται στην Ελλάδα, και είναι φτιαγμένο στην Τουρκία (ή στην Ελλάδα από μαστόρους που έχουν μάθει εμμέσως ή απευθείας από Τούρκους), κουρδίζεται όπως στην Τουρκία, και ο δάσκαλος το έμαθε από Τούρκους δασκάλους ή από Έλληνες μαθητές Τούρκων δασκάλων. Πριν το 1980 κανείς στην Ελλάδα δεν είχε ακούσει ούτε σάζι ούτε ταμπουρά. Μετά ξεκίνησε το έθνικ. Εμφανίστηκαν μουσικοί όπως ο Ρος Ντέιλι και οι Δυνάμεις του Αιγαίου που είχαν πάει στην Τουρκία και είχαν μάθει σάζια, λάφτες, νέγια, μπεντίρ, πολίτικες λύρες και διάφορα άλλα όργανα που εκεί καλλιεργούνταν ενώ εδώ ήταν άγνωστα, τα έφεραν εδώ, και επειδή η μουσική τους ήταν ωραία τα όργανα απέκτησαν απήχηση. Ήρθαν μερικοί και έγιναν μαθητές τους, οι μαθητές έγιναν δασκάλοι κι έβγαλαν καινούργιους μαθητές, εντωμεταξύ η επαφή με την πηγή (την Τουρκία) δε διακόπηκε γιατί κάθε μαθητής που σεβόταν τον εαυτό του ήθελε κάποια στιγμή να πάει κι από κει να δει το real thing και να μάθει από το δάσκαλο του δασκάλου του, και σήμερα αυτά τα όργανα έχουν γίνει πλέον πάγκοινα στην Ελλάδα, και χρησιμοποιούνται σε διάφορες μουσικές πέρα από την αυθεντική τούρκικη.
Όλα αυτά είναι καλά και γόνιμα. Όμως ούτε ο Ρος Ντέιλι ούτε οι Δυνάμεις ήρθαν ποτέ να μας πουν «αυτό είναι ένα παλιό ελληνικό όργανο». Ήταν τούρκικα, τα δήλωναν για τούρκικα, κατονόμαζαν με όλο το δέοντα σεβασμό τους Τούρκους δασκάλους τους, και από κει και πέρα τα χρησιμοποιούσαν είτε για δικές τους διασκευές ελληνικής ή άλλης μουσικής είτε για πρωτότυπη δική τους μουσική με επιρροές τούρκικες, ελληνικές και οτιδήποτε άλλο.
Αντίθετα στα μουσικά σχολεία, που επιτέλους ανήκουν στο Υπουργείο Παιδείας, στο Κράτος, δεν είναι ιδιώτες να λένε ό,τι θέλουν με ατομική τους ευθύνη, έρχονται οι μαθητές των μαθητών των Τούρκων σαζιστών και σου λένε «ταμπουράς!», κι εσύ ψαρώνεις: πω πω, η βυζαντινή Πανδουρίς! Σμίξαν τα μπουζούκια και ο μπαγλαμάς με τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη! Τι λεπτός ήχος! Για δες πώς αποδίδει όλα τα διαστήματα! Τρεις χιλιάδες χρόνια μικρασιάτικου ελληνισμού!

Δε θα είχα αντίρρηση αν έκαναν ακριβώς το ίδιο, αλλά το ονόμαζαν σάζι. Και μετά κάποια στιγμή, ευκαιρίας δοθείσης, να εξηγούσαν κιόλας: δεν είναι το κανονικό τούρκικο σάζι, είναι ένα ειδικό όργανο μαθητείας, τροποποιημένο έτσι ώστε να βοηθάει να μάθουμε τα διαστήματα. Άλλωστε δεν αποκλείεται να το κάνουν κιόλας μερικοί δασκάλοι. Σαν ιδιωτική πρωτοβουλία όμως, όχι σαν επίσημη γραμμή.

Τώρα, σε όλο αυτό που υποστηρίζω, μπορεί να υπάρξει η εξής αντίρρηση: μα ο ταμπουράς ήταν ελληνικό όργανο, και από εμάς το έμαθαν οι Τούρκοι! Άσε μας ρε φίλε! Μας πήραν τον ταμπουρά και σε αντάλλαγμα μας έδωσαν το τζατζίκι; Αυτά είναι αστειότητες. Ελληνικό όργανο είναι όποιο παίζουν οι Έλληνες, και τούρκικο όποιο παίζουν οι Τούρκοι. Ελληνικό όργανο δεν είναι όποιο δεν παίζουν οι Έλληνες. Το κλαρίνο είναι ελληνικότατο, γιατί μ' αυτό γλεντάει και εκφράζεται όλη η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Ρούμελη, η Πελοπόννησος, μεγάλο μέρος της Μακεδονίας και της Θράκης και ακόμη και αρκετά νησιά. Τι σημασία έχει ότι προέρχεται από την κλασική δυτικοευρωπαϊκή ορχήστρα; Το τζατζίκι είναι ελληνικό, γιατί το φτιάχνει η μάνα μας και όλες οι ταβέρνες. Το «άει σιχτίρ» είναι ελληνικό, γιατί το λέμε και γεμίζει ο στόμας μας κι αλαφρώνει η ψυχή μας, κι ας μην ξέρουμε αν στα τούρκικα είναι ρήμα ή ουσιαστικό και τι σημαίνει κυριολεκτικά. Ο μέλας ζωμός δεν είναι ελληνικό φαγητό, κι ας τον έτρωγαν μονοφάι οι Σπαρτιάτες επί πέντε αιώνες, γιατί δεν τον φτιάχνει (ευτυχώς!) η μάνα μας, ούτε καμία ταβέρνα. Ποια πρακτική σημασία μπορεί να έχει η ιστορική πληροφορία ότι κάποιο όργανο ή φαγητό ή προϊόν ή λέξη δεν προέρχεται από το λαό που το χρησιμοποιεί τώρα;
Θα μου πεις, μ' αυτή τη λογική και το σάζι πλέον είναι ελληνικό, αφού το παίζουν τόσοι Έλληνες. Εντάξει... οριακά. Το παίζουν πολλοί Έλληνες, αλλά κυρίως σε τούρκικη μουσική. Και αυτό συμβαίνει εδώ και λίγα χρόνια. Να δεχτώ ότι το σάζι είναι ένα όργανο που πήραμε από τους Τούρκους και έχει αρχίσει να ενσωματώνεται στην ελληνική μουσική. Αλλά έστω κι έτσι, το σάζι δεν είναι σε καμία περίπτωση ο ταμπουράς. Γιατί αν το σάζι είναι ταμπουράς, τότε και τα ερείπια της Εφέσου είναι τούρκικα, και ο Μέγας Αλέξανδρος Σλάβος, και να που ξαναγυρίζουμε στον Φαλμεράγερ...


[ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Αρκετές πληροφορίες και ιδέες αυτού του κειμένου προέρχονται από το βιβλιαράκι "Παραδοσιακά μουσικά όργανα" του Ρος Ντέιλι. Πρόκειται για το φυλλάδιο / κατάλογο μιας έκθεσης παραδοσιακών οργάνων από την Ελλάδα, Μ. Ανατολή, Β. Αφρική, Κεντρική Ασία και Ινδία, που είχε γίνει το 1996 στο Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο στο Χαλάνδρι. Υποθέτω πως είναι δυσεύρετο, αλλά είναι εξαιρετικό. Μέσα σε λιγότερο από 40 σελίδες μαθαίνει κανείς όσα άλλοι χρειάζονται τόμους για να τα εξηγήσουν, σχετικά με τα όργανα, τις σχέσεις μεταξύ τους, την ιστορία και την εξέλιξή τους.
Σχετικά με την ιστορία του πώς ξανάρχισαν να ακούγονται ανατολίτικα όργανα στην Ελλάδα υπάρχει ένα άρθρο του Χρήστου Τσιαμούλη σε κάτι παλιές Επτά Ημέρες (σελ. 29). Ολόκληρη μελέτη για το ίδιο θέμα αποτελεί το «Paradosiaka: music, meaning and identity» της Ελένης Καλλιμοπούλου, όπου όλη η ιστορία αυτού του μουσικού κινήματος εξετάζεται λεπτομερώς και εις βάθος. Το διάβασα αφού είχα γράψει το παρόν κείμενο, και διαπίστωσα ότι στο ζήτημα των ταμπουράδων η έρευνά της, βασισμένη σε προσωπικές συνεντεύξεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας αυτής, λέει λίγο-πολύ τα ίδια που λέω κι εγώ.]

18 σχόλια:

Γιώργος είπε...

Πολύ ενδιαφέρον και ενημερωτικό άρθρο!

Επί της ουσίας, δεν μπορώ να κάνω πολλά σχόλια, καθότι ούτε μουσικός είμαι ούτε και ξέρω πολλά από μουσική.

Αυτό που έχω να προσθέσω είναι ότι και ο δάσκαλός μου στο χορό είπε πρόσφατα κάτι παρεμφερές με το δικό σου «Ελληνικό όργανο είναι όποιο παίζουν οι Έλληνες, και τούρκικο όποιο παίζουν οι Τούρκοι», είπε δηλαδή:

Η «κόρη Ελένη» είναι χορός που ήρθε από την Βουλγαρία. Μπορεί όμως κάποιος να πει ότι είναι βουλγάρικος, όταν χορεύεται από Έλληνες για πάνω από δέκα γενιές/200 χρόνια;

Προσωπικά, συμφωνώ κι εγώ με αυτήν την θεώρηση. Από κάποιο σημείο και μετά (μη με ρωτήσεις ποιο όμως :), το μουσικό όργανο, ο χορός, το τραγούδι κλπ. γίνονται κτήμα ενός λαού και μέρος της ταυτότητάς του. Άλλωστε, με τον καιρό, αλλιώς θα χορεύεται/παίζεται ένας χορός/όργανο στον τόπο καταγωγής του και αλλιώς στους άλλους τόπους όπου έχει εξαπλωθεί.

ο Παναγιώτης ο Λύγκας είπε...

Να σε χαιρόμαστε ρε κουμπαράτσι! Χθες το συζητάγαμε ακριβώς αυτό το θέμα μ'ένα φίλο Τούρκο.

Μπορεί να μην είναι ο μέλας ζωμός ελληνικό φαγητό, αλλά το φτιάχνουν κανονικά εδώ στο κυλικείο του Ελληνικού Κολλεγίου της Βοστώνης.

Πέπε είπε...

Και στην Ελλάδα το φτιάχνουν, κυρίως στα καράβια. Αλλά με την ξενόφερτη ονομασία "καφές".

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ φίλε συμφωνώ με τις απόψεις σας.
Ωστόσο, βλέπω ότι απουσιάζει εντελώς από το άρθρο σας η οποιαδήποτε αναφορά στο τουρκικό tambur,http://www.midomi.com/index.phpaction=main.album&album_id=28c71479fbed947a05d34cac7c82aebd&from=artist_albums , το οποίο αν και τείνει να εξαφανιστεί πρακτικά και στην Τουρκία, λόγω του τεράστιου μάνικού του, μπορεί να αποδώσει σχεδόν όλα, αν όχι όλα, τα διαστήματα της τουρκικής (και ελληνικής) μη συγκερασμένης μουσικής. Από αυτό το όργανο, το οποίο έπαιζε και ο Σίμων Καρράς, κατά τη γνώμη μου, έχει προέλθει μια σύγχυση, δηλαδή ότι ο ταμπουράς είναι το ιδανικό όργανο για την εκμάθηση της παραδοσιακής μουσικής. Φυσικά, καμία σχέση με το "φτωχοσάζι" το οποίο λέμε "ταμπουρά" στα ωδεία μπας και το "ελληνοποιήσουμε" λίγο...
babis

Μπάμπης είπε...

http://www.midomi.com/index.php?action=main.album&album_id=28c71479fbed947a05d34cac7c82aebd&from=artist_overview
σας παραθέτω ξανά το λινκ διότι παραπάνω δεν ανοίγει...

Πέπε είπε...

Φίλε Μπάμπη, ευχαριστώ.

Υπάρχει όντως μία σύγχυση σχετικά με το τανμπούρ: η χρήση του «ταμπουρά» (σαζιού) στη διδασκαλία των διαστημάτων της ελληνικής μουσικής πιθανώς συνδέεται με την αναφορά του Χρυσάνθου, ενός εκ των τριών βασικών ανανεωτών της βυζαντινής μουσικής, στη χρήση της πανδούρας (κατά πάσα πιθανότητα εννοούσε το τανμπούρ)ήδη στα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια για την ίδια δουλειά από τους δοκιμότερους δασκάλους, όπως ο ίδιος. Το σάζι αποκτάται και μαθαίνεται πολύ πιο εύκολα από το ακριβό, εύθραυστο, δύσκολο και εξαιρετικά εκλεπτυσμένο τανμπούρ.

[Για τους υπόλοιπους: το τανμπούρ είναι είδος «ταμπουρά» με την τρίτη, ευρύτερη έννοια, που χρησιμοποιείται στη λόγϊα οθωμανική μουσική και που διακρίνεται για την ακρίβεια στην απόδοση των διαστημάτων.]

Αντώνης είπε...

Συμφωνω με ολα οσα λες Πεπε, εχω ομως εναν προβληματισμο.

Χωρις να εχω ψαξει πολυ το θεμα (γι αυτο και ρωταω) και χωρις να γνωριζω ο ιδιος βυζαντινη μουσικη, κανω την εξης υποθεση:
Εχεις απολυτο δικιο οταν λες οτι "Και σίγουρα υπάρχουν κάποιες δημοτικές μελωδίες που έχουν επηρεαστεί από την εκκλησιαστική μουσική, ιδίως εκείνες που -σε αντίθεση με τις περισσότερες- είναι όντως πιο εκτεταμένες και πιο περίτεχνες. Αλλά υπάρχουν και άλλες που είναι επηρεασμένες από κάτι άλλο, από φράγκικα ή τούρκικα ή βουλγάρικα ακούσματα." καθοτι και πολλοι αλλοεθνεις μουσικοι μεσα στην οθωμανικη αυτοκρατορια (αλλα και παλαιοτερα στην πολυεθνοτικη βυζαντινη αυτοκρατορια) συνεπρατταν στα καπηλεια, στα πανηγυρια κλπ οπως γινοταν, γινεται και θα γινεται παντοτε. Οποτε ειναι λογικο να υπαρχει αυτη η δημιουργικη μειξη, ειδικα σε αυτοκρατοριες, οπου καθε πολη εχει πολλες εθνοτητες που ζουν μαζι, με οτι αυτο συνεπαγεται.

Απο την αλλη πλευρα ομως, ακομα και στο πιο μικρο χωριο, υπηρχε και τοτε, εκκλησια. Και οπου υπαρχει εκκλησια, υπαρχει και παπας (ο οποιος πρεπει να γνωριζει εστω και στοιχειωδως βυζαντινη μουσικη) και συνηθως ενας ή περισσοτεροι ψαλταδες. Το κατα ποσο βεβαια αυτοι οι ψαλταδες ειναι βαθεις γνωστες της βυζαντινης μουσικης ή απλα εμπειρικοι ειναι βεβαια ενα ζητημα. Ειτε ετσι ομως ειτε αλλιως, σε καθε κοινοτητα υπαρχουν ανθρωποι που ως ενα βαθμο γνωριζουν βυζαντινη μουσικη. Αυτοι οι ιδιοι ανθρωποι, ειναι τοσο απιθανο, λογω της καλλιεργειας της φωνης τους με την ψαλτικη σε σχεση με τους υπολοιπους, να θεωρουνται οι "καλλιφωνοι του χωριου" και να τραγουδουν ταυτοχρονα σε διαφορες εκδηλωσεις κλπ? Προσωπικα, δε μου φαινεται και τοσο περιεργο, ειδικα αν σκεφτουμε οτι μεχρι και τις μερες μας πολλοι συγχρονοι καλλιτεχνες λενε πως ξεκινησαν απο το στασιδι του ψαλτη. Χωρις να λογιαριαζω σε ολον αυτο το συλλογισμο, οσους εχουν διδαχθει βυζαντινο μελος απο μοναστηρια, το πατριαρχειο ή σε μεγαλυτερες πολεις της εποχης, οπου σιγουρα υπηρχαν περισσοτερο καταρτισμενοι γνωστες αυτης της μουσικης. Ακομα και αναποδα αν το δουμε, ομαδες με παραδοση στη μουσικη, οπως οικογενεις μουσικων (ασφαλως θα υπηρχαν τετοιες σε μια εποχη οπου η συντεχνια και ο γιος να συνειζει το επαγγελμα του πατερα ηταν νορμα. Μερικες φτανουν μεχρι σημερα, πχ οι Χαλκιαδες) κλπ ειναι παρα πολυ πιθανο να εχουν στις ταξεις τους αρκετα μελη που να ασχοληθηκαν με την ψαλτικη, και αρα με τη βυζαντινη μουσικη. Φαινεται πολυ λογικο να εχει αναθεσει η κοινοτητα σε μελη τετοιων ομαδων το ρολο του ψαλτη αφενος, και αφετερου οι ιδιοι πιθανον να στελνουν ως μια μορφη εκπαιδευσης τα μελη τους εκει.

Η παραδοσιακη μουσικη βασιζεται κυριως στη μελωδια, παρα στην αρμονια δυτικου τυπου, με αποτελεσμα ο οργανοπαικτης να πρεπει να συνοδευει τον τραγουδιστη ο οποιος οπως ειδαμε παραπανω ειναι πολυ πιθανο να βασιζεται εστω και στοιχειωδως στη βυζαντινη μουσικη για την τεχνικη του. Οποτε και ο οργανοπαικτης πρεπει να μετεχει αυτης της παιδειας.

Ακομα, η πλειοψηφια των χριστιανων στην περιοχη που μας ενδιαφερει, ειναι ορθοδοξοι, πραγμα που σημαινει οτι και ο βουλγαρος ή ο σερβος ψαλτης, βυζαντινη τεχνοτροπια χρησιμοποιει (και ακολουθει κατ'αναλογια ο παραπανω συλλογισμος).

Αν τα βαλουμε ολα αυτα κατω, μοιαζει να εχει μια βαση η αποψη οτι η δημοτικη μουσικη εχει αρκετα μεγαλη συγγενεια με τη βυζαντινη, περα απο την εθνικιστικη προπαγανδα. Χωρις ομως να αποκλειουμε ολες τις αλλες επιρροες. Εξαλλου, αν ολη η παραδοσιακη-δημοτικη μουσικη προερχοταν απο τη βυζαντινη και μονο, δε θα ειχαμε τοση μεγαλη ποικιλια μουσικου χχρωματος στον ελλαδικο χωρο, θα ηταν ολα ιδια.

Πέπε είπε...

Μα δεν αρνούμαι τη συγγένειά τους! Αυτό με το οποίο διαφωνώ είναι ότι η μαμά είναι η Βυζαντινή και το παιδί η Δημοτική. Συγγένειες υπάρχουν πολλών λογιών.

(Για την ακρίβεια, τη συγγένεια τη θεωρώ απολύτως βέβαιη, για λόγους που δεν ανέπτυξα στο κείμενο γιατί άλλο ήταν το θέμα.)

Ανώνυμος είπε...

Η βυζαντινή μουσική χρησιμοποιεί διαστήματα που έχουν οριστεί μαθηματικά από τον πυθαγόρα. Με την καταστάλαξη της μουσικής παράδοσης δημιουργήθηκαν μουσικές σκάλες με συγκεκριμένα διαστήματα, βάσεις και συμπεριφορά που ονομάζονται ήχοι. Αυτούς τους ήχους της Βυζαντινής μουσικής χρησιμοποιεί εξίσου και η εκκλησιαστική και η δημοτική μουσική. Άρα, βυζαντινή μουσική ονομάζουμε τη θεωρία που χρησιμοποιεί η εκκλησιαστική και η δημοτική μουσική για να παιχτεί και να καταγραφεί. Κατά τόπους, αναλόγως τις ανάγκες της μουσικής, ο ταμπουράς χρησιμοποιεί ανάλογα διαστήματα με τους ήχους που χρειάζεται και διαφέρει σε μέγεθος λόγω του κουρδίσματος της βάσης του ήχου που χρειάζεται. Ο σημερινός ταμπουράς που έχει την τρύπα από μπροστά όχι κατά τύχη, αλλά γιατί ο αρχαιότερος σωζόμενος είναι έτσι για να μπορέσει να παίξει όλους τους ήχους της βυζαντινής χωρίς να χρειάζεσαι όλα αυτά τα διαφορετικά όργανα, με τα διαφορετικά διαστήματα, έχει τα συγκεκριμένα μόρια για να μπορεί να παίξει τις διάφορες μουσικές σκάλες και όχι να κόψει το ημιτόνιο όπως λανθασμένα αναφέρεις, τελείως άλη φυ λοσοφία με την ευροπαική, δεν ασχολείται με τόνους και ημιτόνια. Οι Τούρκοι με τη σειρά τους χρησιμοποιούν τα κατά τόπους διαφορετικά ονομαζόμενα σάζια ανάλογα με τις ανάγκες των μακαμιών που ναι είναι φτωχότερα γιατί δημιουργήθηκαν κατά παραγκελία , επι πληρωμή και όχι με το καταστάλαγμα της μουσικής παράδοσης. Το αν χρησιμοποιόταν η βυζαντινή μουσική από τη δημοτική, το αποδεικνύουν τα πάμπολλα ψαλτοτράγουδα και περισσότερο η μουσική συλλογή δημοτικών τραγουδιών και μουσικής σε παρασημαντική βυζαντινή σημειογραφία του Παύλου Βλαστού, του 1860, που ανακάλυψε και εξέδωσε ο Δημήτρης Σγουρός, την οποία θα σου πρότεινα να αγοράσεις για να καταλάβεις το μέγεθος των μουσικών που έχουν σπουδάσει βυζαντινή μουσική. Εκτός αυτόν Σινόπουλος και άλλοι πολλοί.. Και ευτυχώς που υπάρχουνε τέτοιοι άνθρωποι στην σημερινή Ελλάδα της γενικολογίας, της ημιμάθειας και της ξενομανίας!

Πέπε είπε...

Φίλε, πιάνεις πολλά σημεία. Με τα περισσότερα δεν μπορώ να συμφωνήσω αλλά θέλω πολλές σελίδες για να τεκμηριώσω τις αντιρρήσεις μου.

Ας πιάσω μερικές λεπτομέρειες:

1. λες: «...έχει τα συγκεκριμένα μόρια για να μπορεί να παίξει τις διάφορες μουσικές σκάλες και όχι να κόψει το ημιτόνιο όπως λανθασμένα αναφέρεις, τελείως άλη φυ λοσοφία με την ευροπαική, δεν ασχολείται με τόνους και ημιτόνια.»

ΟΚ, εν μέρει είναι θέμα διατύπωσης και είναι γεγονός ότι το διατύπωσα δυτικοκεντρικά. Ωστόσο οι εν λόγω ταμπουράδες ΕΙΝΑΙ συγκερασμένοι, με ημιτόνια, και κάποια από αυτά τα ημιτόνια επιπλέον έχουν και υποδιαιρέσεις. Αυτό δεν αλλάζει όπως και να το διατυπώσω.

2. Λες: «Ο σημερινός ταμπουράς που έχει την τρύπα από μπροστά όχι κατά τύχη, αλλά γιατί ο αρχαιότερος σωζόμενος είναι έτσι για να μπορέσει να παίξει όλους τους ήχους της βυζαντινής...»

Τι σχέση έχει η τρύπα με τα διαστήματα;

Πέραν αυτού, δεν έχω καμιά αντίρρηση να είναι μπροστά η τρύπα. Αυτό που είπα είναι ότι, ΑΝ ΕΞΑΙΡΕΣΟΥΜΕ την τρύπα, τα όργανα που κυκλοφορούν σήμερα ως ταμπουράδες είναι τουρκικα σάζια.
________________________

Γενικότερα:

Οι βυζαντινοί ήχοι, ως φιλοσοφία (που αφορά κυρίως τον τρόπο ανάπτυξης της μελωδίας), όντως ακολουθούνται και από τη δημοτική παράδοση. Σε υπεραπλουστευμένη όμως μορφή. Τα «πάμπολλα» ψαλτοτράγουδα αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του δημοτικού ρεπερτορίου και συνήθως χτυπάνε αμέσως ως κάτι διαφορετικό από το στάνταρ. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο και το ότι ακριβώς ονομάζονται ψαλτοτράγουδα! Τα δημοτικά τραγούδια στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν μικρή έκταση, λίγα μουσικά θέματα, ελάχιστες μεταπτώσεις. Σ' αυτή τη διαπίστωση στηρίζω την υπόθεση ότι δεν μπορεί το δημοτικό (το απλό) να προέρχεται από το βυζαντινό (το σύνθετο).

Σ' ό,τι όμως αφορά τα διαστήματα, η βυζαντινή θεωρία σαφέστατα ΔΕΝ εφαρμόζεται στη δημοτική πράξη. Εφαρμόζεται μεν η φιλοσοφία της, δηλαδή όντως υπάρχουν μείζονες, ελάσσονες και ελάχιστοι τόνοι και όλα τα συναφή, όμως η ακριβής τιμή του κάθε διαστήματος ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή, από ύφος σε ύφος, από όργανο σε όργανο ακόμη και μέσα στην ίδια περιοχή (ακόμη και μέσα στην ίδια ορχήστρα). Επιπλέον δε, πάρα πολύ συχνά δεν υπάρχει καν ακριβής τιμή του διαστήματος.

Αν κάποιος επιλέγει να το θεωρήσει αυτό ως ατέλεια, ότι δηλαδή οι άνθρωποι παίζουν και τραγουδούν έτσι απλώς επειδή δεν μπορούν καλύτερα (ενώ αν μπορούσαν θα το έκαναν), έχουμε μια εντελώς αυθαίρετη τάση διόρθωσης. Ποιος ξέρει καλύτερα τα δημοτικά τραγούδια του Χ χωριού, ο ντόπιος μουσικά αγράμματος που τα ακούει από την κούνια του ή ο βυζαντινής παιδείας λόγιος μουσικός;

Μια συλλογή τραγουδιών σε παρασημαντική δεν αποδεικνύει τίποτε. Και σε 5γραμμο μπορούν να γραφτούν. Θα μου πεις, στο 5γραμμο υπάρχουν απώλειες ακρίβειας. Και στην παρασημαντική δεν υπάρχουν;

Ανώνυμος είπε...

στο 1 . εχω κανει κακη διατυπωση δεν εχουν βεβαια σχεση εγω θελω να θηξω το θεμα με την τρυπα οτι δεν το εχουμε κανει ετσι για να διαφερει αλλα υπηρχε και δεν καταλαβαινω γιατι να ονομαζετε τουρκικος αφου ειναι μιας οικογενιας οργανων που και οι τουρκοι και οι ελληνες εχουν την τεχνογνωσεια να κατασκεβαζουν .του τριτου και του βαρεως ηχου τα διαστηματα συμπιπτουν με τονους και ημιτονια της ευρωπαικης τι παει να πει πως δεν ειναι βυζαντινοι ηχοι πιος ειπε πως δεν σημπιπτουνε τα διαστηματα της βυζαντινης με τονους και ημιτονια της ευρωπαικης .σου ξαναλεω μην μπερδεβεις την εκλησιαστικη μουσικη με την βυζαντινη θεωρια οταν λεμε οτι η παραδοσιακη μουσικη αποδιδετε καλητερα με την βυζαντινη θεωρια δεν ενοουμε οτι εχει επιρεαστει απο την εκλησιαστικη μουσικη παρολο που σε ορισμενες φορες εχει το ξερω γιατι παλιοι λυραριδες μου εχουν πει οτι ακομα παλιοτεροι απο αφτους πηγαινανε στην εκλησια για να εμπνεφστουν απο ξαλμωδιες χωρις βεβαια να ειναι αυτος ο κανονας της δημοιουργιας .δεν ξερω αν ασχολησε με την βυζαντινη μουσικη και γραφεις για αφτη εαν ασχολιωσουνα πραγματικα θα πρεπε να ξερεις οτι ο καθε ηχος σου δινει απλα ενα μπουσουλα για την αναπτηξη του μουσικου θεματος της ερμηνιας προηγειτε η μετροφωνια η ριχη δηλαδη θεωρια η ερμηνια ερχεται μετα την μελετη μαζι με την θεωρια της ακουστικης παραδοσης εαν ακουσεις την ερμηνια εμπιρων ψαλτων εαν ξερεις να διαβαζεις βυζαντινη θα καταλαβεις τι σου λεω .οσον δε αφορα τα οργανα εγω βαση της θεωριας χωρις να βαλω προσθετους μπετρντεδες εφτιαξα της κλιμακες που χρηαζομαι για τα κρητικα με μια συνθεση ακουστικης παραδωσης και βυζαντινης θεωριας που πριν τη γνωρισω ειχα μεσανυχτα .τωρα ομως εχω παραγκιλει και ενα ταμπουρα γιατι γιατι θελω να εμβαθηνω περισοτερο στην ελληνικη παραδωση αυτο δεν γηνετε μονο με ενα οργανο που το εχω τροποποιησει μονο για τα κρητικα .γιαυτο ακριβως το λογο εχουν επιλεξει τον ταμπουρα για διδασκαλια γιατι δυδασκεσε γενικος την ελληνικη παραδοση .λιγο υπερβολικος ημουν με τα μακαμια αλλα οντως πολλα απο αυτα ηχαν δημοιουργιθει επι πληρωμης χωρις καμια ιδιαιτερη μουσικη χρηση .τελος οσες απωλειες και να υπαρχουν απο την παρασιμαντικη ειναι ετοι φωτος ακριβεστερη απο ενα πενταγραμο.

Ανώνυμος είπε...

την παρεμβαση την εχω κανει σε λαουτο

Πέπε είπε...

1. Για την τρύπα:

Ο γενικός οργανολογικός τύπος όπου ανήκουν οι ταμπουράδες, τα σάζια και άλλα όργανα, φυσικά και είναι κοινός μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Η συγκεκριμένη όμως μορφή που έχει ο σύγχρονος ωδειακός ταμπουράς στηρίζεται αποκλειστικά στα τούρκικα σάζια, και όχι στα κρητικά μπουλγαριά, στον ταμπουρά του Μακρυγιάννη ή σε οποιοδήποτε άλλο όργανο που διασταυρωμένα να παιζόταν στην Ελλάδα. Είναι αυτούσια σάζια, και μάλιστα τα πρώτα που κατασκευάστηκαν (για τα Μουσικά Σχολεία) παραγγέλθηκαν από την Τουρκία. Η τρύπα είναι το μόνο στοιχείο που τα διαφοροποιεί και έχει μπει ΓΙΑ ΝΑ τα διαφοροποιήσει. Οι παλιοί ελληνικοί ταμπουράδες ναι, είχαν (αρκετοί, όχι όλοι) την τρύπα μπροστά, αλλά σ' ένα διαφορετικό ηχείο με διαφορετικό καπάκι και διαφορετικό μανίκι.

2. Για τα διαστήματα στα όργανα:

Ένα λαούτο ή ένας ταμπουράς ή ένα οποιοδήποτε έγχορδο που, είτε με πρόσθετους μπερντέδες είτε με μετακίνηση των υπαρχόντων μπερντέδων σε θέσεις που δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο στη λαϊκή πράξη, αποδίδει τα διαστήματα που προβλέπει η θεωρία, ΔΕΝ είναι παραδοσιακό. Είναι μια καινοτομία που έρχεται σε ρήξη με την παράδοση. Όλοι οι σωζόμενοι ταμπουράδες, όλα τα σωζόμενα λαούτα, έχουν ένα μπερντέ ανά ημιτόνιο (ή τέλος πάντων 12 μπερντέδες ανά οκτάβα!). Οι «κλίμακες που χρειάζονται για τα κρητικά» στο λαούτο είναι συγκερασμένες, ακόμη κι αν το βιολί, η λύρα ή η φωνή εκτελούν άλλα διαστήματα από πάνω.

Μοιάζω σαν να υποστηρίζω ότι η παραδοσιακή μουσική στηρίζεται στις δυτικές συγκερασμένες κλίμακες. Δεν υποστηρίζω αυτό ακριβώς. Η παραδοσιακή μουσική είναι αυτή που μας παραδόθηκε, και όχι το προϊόν μιας δικής μας διόρθωσης. Και αυτό που μας παραδόθηκε είναι μερικές φορές συγκερασμένο, τι να κάνουμε!! Πιθανότατα μάλιστα να μην πρόκειται καν για δυτική επίδραση αλλά απλώς για την προφανή ευκολία να μπορεί ο κάθε μπερντές να εξυπηρετεί όλες τις χορδές (πράγμα που γίνεται είτε με συγκερασμένες θέσεις είτε, αλλιώς, με πολλούς μπερντέδες -που όμως δε μαρτυρούνται σε κανένα λαϊκό ελληνικό όργανο, μόνο σε λάφτες, ταμπούρ κλπ.).

Ο καθένας έχει δικαίωμα να παίξει άλλα διαστήματα εκτός από αυτά που παίζουν οι κατά τεκμήριο αυθεντικοί παραδοσιακοί μουσικοί, μπορεί να τα φέρει αν θέλει πιο κοντά στη βυζαντινή θεωρία ή σε ό,τι άλλο του αρέσει, αλλά δε θα είναι παράδοση, θα είναι παρέμβαση.

Ανώνυμος είπε...

1 . το ξανα λεμε δεν υπηρχε ενα ειδος ταμπουρα και δεν χρησιμοποιουμε ενα ειδος ταμπουρα ουτος η αλλος το δικο μου ειναι μπουλγαρι και το εχω παει να το κανω ταμπουρα το οτι τα παραγκιλανε απο την τουρκια δεν εχει να κανει τζαμπα τα εχουνε απο θα τα παρεις για μαθητικα τα πηρανε ψαξε στο ιντερνετ να δεις τι ταμπουραδες υπαρχουνε.οσο τωρα για τους μπερντεδες στα λαουτα και στους ταμπουραδες σε βρισκω αδιαβαστο πιος σου ειπε οτι δεν μετακηνουσανε τους μπερντεδες αν ειναι δυνατο και καθεσε και γραφεις για τετοια πραγματα αν δεν το εχεις δει προσωπηκα βαλε ηχογραφησεις παλιες να το ακουσεις .η παρεμβαση δεν ειναι κενοτομια δικη μου ειμαι φιλος με τους περισοτερους μαθητες του ρος ντειλη και πολυ συχνα μαζεβομαστε και πεζουμε 15 με 20 ατομα και ολλοι εχουνε κανει ομοιες παρεμβασεις στα οργανα τους που ουτος η αλλος υπηρχανε τα εχω δει γιατι μεγαλωσα διπλα σε παλιους μουσικους απλα τοτε δεν καταλαβεναμε τι κανανε και τους κοροιδεβαμε. μα πες μου γιατι καθεσε και γραφεις τετοια πραγματα που απο οτι καταλαβενω τα εχεις δει πολυ επιφανιακα και με προβληματιζουνε και οι σκεψεις σου περι καταγωγης πραγματων.πως λες οτι το σιχτηρ που το χρησιμοποιουνε ολλα τα βαλκανια ειναι ελληνικο ,και με αυτη τη λογικη που εχεις ολες αυτες οι ελληνικες λεξεις κυριος οι επιστιμονικες που χρησιμοποιουντε απο ολο τον κοσμο πιας καταγωγης ειναιτο κουν φου δηλαδη δεν ειναι κινεζικο επιδη το χρησιμοποιουνε κι αλλοι λαοι και δεν καταλαβενω γιατι προσπαθειες σαν κι αυτη με τους ταμπουραδες το παγκρατιο που πρωσοπικα το κανω και αυτο, και ολλες οι αλλες προσπυαθειες που γινονται χοροι φορεσιες κτλ μηπως καταφερουμε να επαναφερουμε την χαμενη μας κουλτουρα σα λαος και οχι πλεον με ερευνες στα χαρτια αλλα με πραξη στην καθημερινοτητα μας υπαρχουνε ανθρωποι που για να διξουνε δεν ξερω τι ειναι εναντια σε ολα αυτα .κανεις δεν ξερει πως ακριβως ειχανε τα πραγματα παλιοτερα αλλα οπως λειτουργουνε οι αρχαιολογοι και οι ιστορικοι το καθε εβριμα ειναι πολυτιμο και δεν ξερουμε τι κρυβει πισω του γιαυτο το καθε τι που ακους εστω και μεμονομενο ειναι κοματι του παζλ και δεν πρεπει να το πεταμε απ οτι καταλαβες απο τα ορθογραφικα λαθη δεν ειμαι κανενας λογιος να καθομαι να γραφω αλλα ενας ανθρωπος που αγαπα τον τοπο του και θελει να δει να προοδεβει.τωρα αρχιζει να γινεται κατι καλο απο αυτη τη γενια ολλοι πρεπει να βοηθισουμε μπας και αλαξει τιποτα τετοιου ειδους αποπροσανατολισμοι μας βγαζουνε απο το στοχο

Ανώνυμος είπε...

και να μην υπηρχαν αυτα τα κουνηματα στους μπερντεδες που ηπυρχαν παραδοση δεν ειναι μονο αυτο που σου παραδοθικε ειναι και αυτο που θα παραδοσεις και οτι κανεις στην παραδοση με συνεση και με γνωση βοηθαει στην ομαλη αναπτιξη της που σε αυτο τον τομεα οι σημερινοι ειμαστε πολυ πισω που αντι να ασχολουμαστε με την δικη μας μουσικη παραδοση που η βυζαντινη μεσο της υπολοιπης θεωρειας της γιατι δεν ειναι μονο τα διαστηματα μας διχνει τα πλαισια που πρεπει να κοινουμαστε οσοι τωρα δεν ακολουθουν αυτα τα πλαισια και ασχολουνται με τα ευροπαικα ειναι αυτοι που εχουνε μπασταρδεξει τη μουσικη μας και ακους μονο σκυλαδικα και τυπου ροκ τα παραδοσιακα μας τραγουδια δεν λεω πως εαν δεν ξερεις βυζαντινη μουσικη δεν μπορεις να γινεις ενας αξιολογος μουσικος αλλα τετοιος πλουτος ανεκμεταλευτος γιατι ασε που μπορεις να πεις και μια κουβεντα στον καθε ανεγκεφαλο που καφετε και πειραματιζετε σε βαρος αυτου του πλουτου και γιατι οχι θα μου πεις ας το κανουνε αλλα να μην βγαινουνε να παρουσιαζουνε τα σκυλαδικα για παραδοσιακα ηδη πριν λιγο καιρο ηχανε αρχισει να φτιαχνουνε λαουτα στην κρητη χωρις κοινουμενους μπερντεδες φανταζεσε ποση μεγαλη καταστροφη θα γινοταν απο μερικους ασχετους και αυτο λεει πολλα το οτι δηλαδη κρατιθηκε το λαουτο μεχρι σημερα οπως ηταν και τωρα που αρχισανε και ο καθενας χωρις να εχει μια παιδια πανω στο θεμα καθετε και λεει και κανει πραγματα που οδηγουνε στην καταστροφη

Πέπε είπε...

Μου προσθέτεις συνέχεια καινούργια θέματα! Τι σε πείραζε που δεν κατάλαβες τη διαφορά ανάμεσα στο ελληνικό και στο ελληνικής καταγωγής; Γιατί το μπλέκεις, πιστεύεις ότι θα μπορέσουμε με μηνυματάκια να τα λύσουμε όλα αυτά;

Παράδοση είναι και αυτό που θα παραδώσουμε, συμφωνώ. Αλλά αν παραδώσουμε κάτι καινούργιο που δημιουργήσαμε χωρίς προηγούμενο, πρόκειται για μια καινούργια παράδοση που ο χρόνος θα δείξει αν θα πιάσει ή όχι. Και τέτοια περίπτωση είναι η μουσική του Ρος Ντέιλι.

Αν γνωρίζεις τον Ρος, ή έστω τους μαθητές του, ρώτα να δεις αν ο ίδιος θεωρεί ότι συνεχίζει το παρελθόν, ή ότι θα έπρεπε να συνεχίζει το παρελθόν. Να είσαι βέβαιος ότι ο Ρος Ντέιλι θα προτιμούσε να τον χώσεις σ' ένα μπαούλο με ναφθαλίνη παρά να γίνει αναβιωτής. Παίζει μια μουσική 100% πρωτότυπη, δική του. Φυσικά έχει τις ρίζες της στη βαθειά του μελέτη της ελληνικής, τουρκικής, ιρανικής κλπ. παράδοσης, αλλά το τελικό προϊόν είναι απόλυτα προσωπικό και καινούργιο, και αυτή είναι και η επιδίωξή του.

Αν εσύ πιστεύεις ότι η αρχαιολογία και κάθε άλλη επιστήμη σχετική με το παρελθόν έχει σκοπό την αναβίωση του παρελθόντος, και ότι κάθε καινοτομία είναι μπαστάρδεμα, είναι βέβαιον ότι εγώ είμαι που τα βλέπω επιφανειακά;

Δεν έχουμε καμία χαμένη κουλτούρα. Έχουμε μια ζωντανή πλουσιότατη κουλτούρα που διασώζει ακέραιο το ένα και μοναδικό πράγμα που είχαν οι Έλληνες από τη βαθειά αρχαιότητα: την ικανότητα δημιουργικής αφομοίωσης ξένων στοιχείων. Αν εσένα σ' αρέσει να προοδεύει ο τόπος με την όπισθεν, τι να πω...

Επειδή μέχρι στιγμής μ' έχεις βάλει να ξαναγράφω τα ίδια που είπα και στο αρχικό κείμενο, και αυτή η παλινδρόμηση εμένα τουλάχιστον δε με κάνει να προοδεύω, λέω να το λήγουμε σιγά σιγά. Εκτός αν, μετά από λίγο πιο προσεκτική ανάγνωση, έχεις κάτι πραγματικά καινούργιο να ρίξεις στη συζήτηση.

Ανώνυμος είπε...

μαλον τα πραγματα τα βλεπουμε απο διαφορετικη σκοπια ειναι γνωστο οτι στην κρητη η παραδοση ειναι ζωντανη και οσοι ασχολουμαστε σοβαρα δεν κενοτομουμε συνεχιζουμε ο ρος ειναι γνωστο οτι εχει επιλεξει την ληρα ως οργανο που τον εκφραζει δεν πολιτογραφει τον εαυτο του ως παραδοσιακο οργανοπαιχτη .απο τη στιγμη που στη μια παραγραφο μου λες οτι δεν πρεπει να παραδωσουμε κατι καινουργιο χωρις προοιγουμενο και στην αλλη μου λες οτι μου αρεσει να προοδευει ο τοπος με την οπισθεν τι αλλο να συζητισω ας το δε βγενει νοημα

Μπούρμπουνας είπε...

Συμφωνώ απόλυτα με το άρθρο σου και πιστεύω ότι είναι διαφωτιστικό για να διαλυθούν οι μύθοι που ντύνουν τον ταμπουρά. Συμφωνώ και με την θέση σου ότι η Βυζαντινή μουσική δεν είναι η μαμά του δημοτικού τραγουδιού και της παραδοσιακής μουσικής απλά έβαλε και αυτή το λιθάρι της. Άσε που μου την δίνει την σήμερον ημέρα η τόσο έντονα συσχέτιση τους.
Μια παρατήρηση σχετικά με τον ταμπουρά: Στην Τουρκία κατασκευαστής μου ανέφερε ότι το όργανο που ονομάζουμε εμείς ταμπουρά και διδάσκεται στα μουσικά σχολεία αυτοί το λένε μπάγλαμα (baglama) και ότι σάζι (saz) αναφέρουν οποιοδήποτε όργανο αφου η λέξη σημαίνει όργανο. Πιάσε το αυγό και κούρευτο....