ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Καλησπέρα σας. Σήμερα γκρινιάζω.

Ξέρετε, υπάρχουν μερικά πράγματα που με ενοχλούν. Αρκετά ίσως. Ένα από αυτά είναι η καταστρατήγηση της γλώσσας. Δεν τραβάω κανένα κόλλημα με τη διατήρηση του ιερού γλωσσικού θησαυρού που μας κληροδότησαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Έτσι κι αλλιώς αυτός δεν απειλείται: ούτε στην αρχαιότητα ήσαν όλοι Όμηροι και Θουκυδίδηδες, ούτε σήμερα είναι ο καθένας υποχρεωμένος να είναι Όμηρος ή Θουκυδίδης ή έστω φιλόλογος. Μερικοί μπορεί να τους φτάνουν, και υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι, που τα Ελληνικά τους είναι μουσική. Αν οι υπόλοιποι δεν ξέρουν καλή γραμματική και δεν έχουν πλούσιο λεξιλόγιο, δε χάθηκε ο κόσμος. Δεν το χρωστούσαν σε κανέναν.

Με ενοχλεί όμως να παραβιάζονται βασικές αρχές της επικοινωνίας, της αισθητικής και της κοινής λογικής, σε θέματα που δε χωράει η δικαιολογία ότι ο άλλος «δεν το ήξερε». Σας παραθέτω εδώ κάτω μία σειρά σκέψεων που έκανα τελευταία για τη χρήση της γλώσσας μας. Στην αρχική τους μορφή είχαν κυκλοφορήσει στο φόρουμ της «Άσπρης Λέξης», στη διεύθυνση http://www.asprilexi.gr/SnitzForum/default.asp.


1. Απεχθάνομαι τη φράση «φυσικός χυμός». Πρώτον, γιατί είναι παράλογη: θα ζήταγε κανείς ποτέ έναν αφύσικο χυμό; Και δεύτερον, γιατί είναι ψεύτικη, φτιαχτή. Αυτό που στα καφενεία ονομάζουμε φυσικό χυμό πορτοκάλι, στην υπόλοιπη ζωή μας το ονομάζουμε πορτοκαλάδα. Και επειδή στο καφενείο πρέπει να διευκρινίσουμε ότι δε θέλουμε πορτοκαλάδα Φάντα, υπάρχουν οι απλοί και φυσικοί τρόποι να πούμε: «Φέρτε μου μία στιφτή πορτοκαλάδα», ή «Στίψτε μου μια πορτοκαλάδα».

Όχι. Ακόμα κι έτσι δεν είναι αποδεκτό. Ο σερβιτόρος επιμένει ν’ ακούσει αυτό που επιβάλλουν οι ειδικοί γλωσσικοί κανόνες του καταστήματος. «Δηλαδή ένα φυσικό χυμό;»

Εντάξει, κέρδισες. Φυσικό χυμό θέλω.

Εκεί απειλείται η γλώσσα μας, κύριοι. Όχι όταν κάνουμε γραμματικά λάθη, ούτε όταν χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις. Πρόβλημα με τη γλώσσα υπάρχει όταν μία λέξη που όλοι ξέρουμε τι σημαίνει την απορρίπτουμε έναντι μιας τεχνητά επιβεβλημένης που δεν ανήκει στο φυσικό, αυθόρμητο λεξιλόγιο κανενός. Ο άκρως αφύσικος «φυσικός χυμός» μού φαίνεται σαν να μου λένε: μπορεί από βρέφος να έμαθες να περπατάς με τα πόδια, όμως εδώ στο μαγαζί μας θα πρέπει να περπατάς με τα χέρια. Μπορώ ενδεχομένως να το κάνω, με λίγη εξάσκηση, αλλά γιατί; Τι και ποιον εξυπηρετεί;

Χημικός χυμός

2. Βρήκα ένα καινούργιο, στο ίδιο στιλ αλλά ακόμη χειρότερο. Ξέρετε πώς ονομάζεται το μεγάλο ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο κομμάτι τυριού (ένταμ, γκούντα κλπ.), από το οποίο ο μπακάλης μάς κόβει φέτες για τοστ; Φραντζόλα!

Μα έλεος πια! Η ετικέτα το γράφει απερίφραστα: «Ένταμ φραντζόλα». Μια φραντζόλα τυρί. Τι άλλο θα ακολουθήσει; Κανένα καρβέλι νερό, ένα τσαμπί κιμά, ένα ματσάκι καφέ;

Αυτό σηκώνει επανάσταση. Στα όπλα σύντροφοι! Δεν μπορούν να μας το κάνουν αυτό, δεν μπορούν να μας κλαδεύουν σε τέτοιο βαθμό τη γλώσσα μας. Τη χρειαζόμαστε, για να μπορούμε να συνεννοούμαστε. Αν μας την πάρουν θα μείνουμε ανάπηροι, ανήμποροι και άχρηστοι. Χωρίς αρωγή μπορούμε να ζήσουμε, με λάθος τα τελικά -ν μπορούμε να ζήσουμε, αλλά αν χάσουμε την ικανότητα να κατονομάζουμε τις τελείως στοιχειώδεις έννοιες όπως το ψωμί και το τυρί ΔΕΝ ΘΑ ΖΗΣΟΥΜΕ!!!

3. Ένα ένα μου ’ρχονται. Λοιπόν, έχετε προσέξει ότι στις ζωντανές εκπομπές ραδιοφώνου και τηλεόρασης ισχύει ένας ειδικός κώδικας με τον οποίο χαιρετιούνται οι άνθρωποι, εντελώς άγνωστος σε κάθε άλλη περίσταση του καθ’ ημέραν βίου;

«Καλό μεσημέρι, Γιώργο Ταδόπουλε». Τι καλό μεσημέρι βρε όρνιο; Οι ευχές που χρησιμοποιούνται στα Ελληνικά ως χαιρετισμοί και έχουν σχέση με τη φάση της ημέρας όπου βρισκόμαστε είναι δύο: Καλημέρα και καλησπέρα. Καμία απολύτως άλλη. Η καληνύχτα και τα καινοφανή «καλό μεσημέρι», «καλό απόγευμα» κλπ. δεν είναι χαιρετισμοί, είναι αποχαιρετισμοί. Γιατί είναι αποχαιρετισμοί; Δεν ξέρω, αλλά ζω στην Ελλάδα, μιλώ αυτή τη γλώσσα όλη μου τη ζωή και ξέρω μετά βεβαιότητος ότι αυτές οι φράσεις λέγονται στο τέλος μιας συνάντησης ή συνδιάλεξης, όχι στην αρχή.

Δηλαδή, εμφανίζεται ο καλεσμένος ή ο από τηλεφώνου ανταποκριτής ή ο συμπαρουσιαστής μιας εκπομπής, και, πριν προλάβει να ανοίξει το στόμα του, ο παρουσιαστής τον ξαποστέλνει. Αν καταδεχτούμε να επιστρέψουμε στις πραγματικές σημασίες των λέξεων και των εκφράσεων, αυτές που προκύπτουν όχι από τεχνοκρατικούς ψευτοσυλλογισμούς του τύπου «καλό + μεσημέρι = καλό μεσημέρι, ήτοι μία ευχή, άρα μία ευγενική κουβέντα» αλλά από την απλή, ταπεινή καθημερινή εμπειρία της πραγματικής ζωής που όλοι έχουμε, θα συνειδητοποιήσουμε ότι στο «Καλό μεσημέρι Γιώργο Ταδόπουλε» η μόνη λογική και εντός θέματος απάντηση είναι «Ευχαριστώ, επίσης» και να κλείσει το τηλέφωνο ή να φύγει από το στούντιο. Δηλαδή αν τον υποδέχονταν λέγοντάς του «Καληνύχτα, Γιώργο Ταδόπουλε» ή «Αντίο, Γιώργο Ταδόπουλε», τι θα όφειλε να κάνει; Αυτό δεν το είδαμε ακόμη να συμβαίνει, αλλά γιατί να το αποκλείσουμε; Η λογική δεν το απαγορεύει: «καληνύχτα» είναι μία όμορφη ευγενική ευχή για όταν είναι νύχτα, και «αντίο» σημαίνει στην ένδοξη γλώσσα του Δάντου «[πήγαινε] στο Θεό», ή λίγο πιο ελεύθερα «ο Θεός μαζί σου». Προσφυέστατο λοιπόν.

«Έχε γεια, Γιώργο Ταδόπουλε»!

Έγραφα πιο πάνω ότι το να χάσουμε την ικανότητα να εκφράζουμε στοιχειώδεις έννοιες όπως το ψωμί και το τυρί είναι επικίνδυνο. Ε, ιδού λοιπόν άλλη μία έννοια που καταστρατηγείται: ο χαιρετισμός. Και πρόκειται για τόσο βασική και στοιχειώδη έννοια, ώστε είναι πάντοτε από τις πρώτες λέξεις που μαθαίνει κανείς σε μία ξένη γλώσσα. Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν να λένε «Γεια σου» ή «Καλημέρα» σε αρκετές γλώσσες στις οποίες κατά τα άλλα δεν ξέρουν ούτε μία λέξη. Και έχουμε τώρα δημοσιογράφους, δηλαδή ανθρώπους που ο λόγος είναι η δουλειά τους και που επιπλέον βρίσκονται σε τέτοια θέση ώστε να επηρεάζουν την κοινωνία, οι οποίοι ξαφνικά ή δεν ξέρουν να χαιρετήσουν έναν άνθρωπο στη μητρική τους γλώσσα ή μας λένε εμμέσως ότι εμείς δεν ξέρουμε να το κάνουμε.